Śpiew w Kościele katolickim to bardzo ważna forma modlitwy. Dobrze znana jest myśl św. Augustyna, który powiedział, że „Kto dobrze śpiewa – podwójnie się modli”. Rzeczywiście, śpiew wyjątkowo “nastraja” serce na chwalenie Pana Boga. Nie odbywa się to tylko poprzez melodie, ale również poprzez odśpiewane teksty. Treść śpiewów jest wielokrotnie bardzo trafną i prostą teologią, która bardzo dobrze współgra z kazaniami i rozważaniami wypowiadanymi z ambony. Dlatego dobrze jest się przy nich na chwilę zatrzymać i je rozważyć.

Pieśni wykorzystywane w trakcie obrzędów pogrzebu zawierają wiele mądrych przesłań. Wlewają do naszych serc dużą porcję nadziei. Część z nich jest bezpośrednimi cytatami Pisma świętego. Natomiast część refleksjami po medytacji Słowa Bożego lub mądrościami ludowi na temat przechodzenia na “tamten świat”. Wczytajmy się w przygotowane wprowadzenia, a potem przeczytajmy ich treść. Wracajmy do nich jak do modlitw, które trafnymi słowami opowiadają o tym, co się dzieje w czasie żałoby. 

Podczas obrzędów pogrzebu mających miejsce w domu zmarłego często wykonuje się pieśń “Bóg miłosierny daje odkupienie”. Starotestamentalny Psalm 130 ( nazywany też szóstym psalmem pokutnym). Siedem psalmów pokutnych ( 6, 32, 38, 51, 102, 130, 143 ) już od początków chrześcijaństwa były używane w trakcie liturgii pokutnych i żałobnych. Doczekały się one wielu wykonań przez znanych twórców muzyki. Żydowscy pielgrzymi ten Psalm wykonywali w drodze do Jerozolimy na ważniejsze święta m.in. Paschy, Pięćdziesiątnicy lub Namiotów.

Psalm 130 ma bardzo istotną, duchową wymowę. Opowiada o zmaganiu człowieka z grzechem. Grzesznik mając świadomość swojej winy i będąc złamany ciężarem swojego grzechu prosi o przebaczenie i wsparcie od Boga. Mimo poruszenia bardzo trudnego tematu ludzkiej słabości względem grzechu, Psalm 130 zawiera bardzo wiele nadziei na Bożą pomoc. Nie tylko, że o niej mówi, ale tłumaczy dlaczego Bóg chce człowiekowi przebaczyć. Te wieści mogą być bardzo inspirujące do przemyślenia w jaki sposób obchodzimy się z myślami, które chcą nas pozbawić nadziei. Czy zanurzamy się w bezkresach lęku i wycofania, czy raczej bohatersko mierzymy się z naszą słabością przeżywając ją razem z Bogiem. 

Pieśni podczas obrzędu pogrzebu – Ant. Bóg miłosierny daje odkupienie

Z głębokości wołam do Ciebie, Panie, + Panie, wysłuchaj głosu mego. +

Nachyl swe ucho + na głos mojego błagania.

Jeśli zachowasz pamięć o grzechach,

Panie, + Panie, któż się ostoi? +

Ale Ty udzielasz przebaczenia, + aby Ci ze czcią służono.

Pokładam nadzieję w Panu, – dusza moja pokłada nadzieję w Jego słowie, + dusza moja oczekuje Pana. +

Bardziej niż strażnicy poranka + niech Izrael wygląda Pana.

U Pana jest bowiem łaska, + u Niego obfite odkupienie. +

On odkupi Izraela + ze wszystkich jego grzechów.

Chwała Ojcu i Synowi + i Duchowi Świętemu, +

Jak była na początku, teraz i zawsze, + i na wieki wieków. Amen.

Pieśni podczas obrzędu pogrzebu – W procesji żałobnej do kościoła,

gdy ciało zmarłego jest przenoszone z domu do świątyni, rytuał proponuje kolejny psalm pokutny – Psalm 51. Jego powstanie wiąże się z bardzo ciekawą rozmową między prorokiem Natanem a Dawidem. W trakcie niej prorok uświadamia Dawida o Jego złym postępowaniu i powadze grzechu z Batszebą. Psalm 51 jest bardzo popularnym Psalmem, który pomaga wyrazić żal za grzechy. W naszych modlitwach za zmarłych jest on dobrym sposobem na to, by ubrać w słowa zarówno nasz osobisty żal za grzechy, jak i pomodlić się za osobę bliską, o której wiemy, że była grzesznikiem (rzecz jasna, jak każdy człowiek) i na pewno potrzebuje pomocy w duchowym oczyszczeniu. 

Użycie Psalmu 51 wiąże się z bardzo “miłosiernym przywilejem” średniowiecznej Anglii, gdzie przestępcy umiejący czytać wypalano piętno na prawej dłoni zamiast skazywać go na karę śmierci. Po odczytaniu przez niego pierwszego wersetu psalmu 51 stwierdzano, że może uniknąć kary. To prawo obowiązywało do 1827 roku. O ile jest ono nieuczciwe z racji na nierówne traktowanie wszystkich, pokazuje, że Psalm 51 był zawsze traktowany jako szczególna treść, która pozwala uczciwie spojrzeć na swoją winę i przyznać się do niej przed samym sobą i Bogiem. A jak dobrze wszyscy wiemy, człowiek który nie wypiera faktu grzechu i potrafi się pochylić nad własną słabością, zupełnie inaczej planuje również swoją przyszłość. “Tyle wiemy o sobie na ile nas sprawdzono” jak mądrze stwierdziła polska noblistka, poetka Wiesława Szymborska.

Interesujący jest także fakt, że każdy duchowny i osoba konsekrowana, która odmawia modlitwę Liturgii Godzin ( Brewiarz) rozpoczyna ją od 17 wersetu tego psalmu mówiąc: “Otwórz moje wargi, Panie, a usta moje będą głosić Twoją chwałę” (Ps 51,17). Oznacza to, że Kościół codzienne korzysta z tego psalmu, by wyrazić swoje uniżenie i konieczność ciągłej pamięci o tym, że samemu, bez pomocy Boga, nie otworzy się na chwalenie Stwórcy. Chęć narzekania i dostrzegania ciemnych barw świata jest tak narzucająca się, że potrzeba specjalnej łaski, by skupić się na tym, co dobre. Dlatego sięgajmy po ten Psalm, by systematycznie przekonywał nas do prawidłowej interpretacji świata. Święty Jan Paweł II wyraził bardzo piękną opinię o psalmie 51 zapisując, że “jest chyba jedną z najwspanialszych modlitw, jakie Kościół odziedziczył po Starym Testamencie”.

Ant. Wieczny odpoczynek racz mu (jej) dać, Panie, a światłość wiekuista niechaj mu (jej) świeci.

Zmiłuj się nade mną, Boże, w łaskawości swojej, + w ogromie swej litości zgładź nieprawość moją. +

Obmyj mnie zupełnie z mojej winy + i oczyść mnie z grzechu mojego.

Uznaję bowiem nieprawość moją, + a grzech mój jest zawsze przede mną. +

Przeciwko Tobie samemu zgrzeszyłem + i uczyniłem, co złe jest przed Tobą,

Abyś okazał się sprawiedliwy w swym wyroku + i prawy w swoim sądzie. +

Oto urodziłem się obciążony winą + i jako grzesznika poczęła mnie matka.

A Ty masz upodobanie w ukrytej prawdzie, + naucz mnie tajemnic mądrości. +

Pokrop mnie hizopem, a stanę się czysty, + obmyj mnie, a nad śnieg wybieleję.

Spraw, abym usłyszał radość i wesele, + niech się radują kości, które skruszyłeś. +

Odwróć swe oblicze od moich grzechów + i zmaż wszystkie moje przewinienia.

Stwórz, Boże, we mnie serce czyste + i odnów we mnie moc ducha. +

Nie odrzucaj mnie od swego oblicza + i nie odbieraj mi świętego ducha swego.

Przywróć mi radość Twojego zbawienia + i wzmocnij mnie duchem ofiarnym. +

Będę nieprawych nauczał dróg Twoich + i wrócą do Ciebie grzesznicy.

Uwolnij mnie, Boże, od kary za krew przelaną, – Boże, mój Zbawco, + niech sławi mój język sprawiedliwość Twoją. +

Panie, otwórz wargi moje, + a usta moje będą głosić Twoją chwałę.

Ofiarą bowiem Ty się nie radujesz, + a całopalenia, choćbym dał, nie przyjmiesz. +

Boże, moją ofiarą jest duch skruszony, + pokornym i skruszonym sercem Ty, Boże, nie gardzisz.

Panie, okaż Syjonowi łaskę w Twej dobroci,  + odbuduj mury Jeruzalem. +

Wtedy przyjmiesz prawe ofiary: dary i całopalenia, + wtedy składać będą cielce na Twoim ołtarzu.

Chwała Ojcu i Synowi, + i Duchowi Świętemu, +

Jak była na początku, teraz i zawsze, + i na wieki wieków. Amen.

Pieśni podczas obrzędu pogrzebu – w kościele, po odśpiewaniu Modlitwy po Komunii

i wypowiedzeniu modlitw żałobnych przy trumnie, zgromadzeni na Mszy świętej śpiewają bardzo wzruszającą pieśń “Anielski orszak”, często rozpoznawalną jako “Przybądźcie z nieba na głos naszych modlitw” od pierwszych słów tej pieśni. Jej treść łączy się z konkretnym wydarzeniem w przebiegu pogrzebu – umownym momentem między odprawiającym Mszę pogrzebową kapłanem i osobami obsługującymi pogrzeb. Gdy słyszą oni pieśń “Anielski orszak” wiedzą, że trzeba wynieść trumnę z kościoła i udać się w procesji na cmentarz. Chociaż pracownicy zakładu pogrzebowego nie przybywają z nieba, tylko sprzed drzwi kościoła, to jednak ich ruch może zostać odebrany symbolicznie.

To, co się odbywa w porządku fizycznym, dzięki aniołom może się odbyć w sferze duchowej. O to właśnie prosimy w tej obrazowej pieśni, aby nasz bliski zmarły miał “po tamtej stronie życia” wstawienników, którzy ułatwią mu przejście i przyspieszą moment wejścia do nieba. Jak się domyślamy, moment przejściowy trwa u różnych osób inną ilość czasu. Stąd nasze pragnienie, by doszło do tego jak najsprawniej. Nasze modlitwy ubieramy w tak wymowne słowa, by jeszcze mocniej rozbudzić nadzieję, że niebo ma w swoich szeregach wielu skutecznych świętych, “których pieśń zaprowadzi aż przed oblicze Boga Najwyższego”.

Przybądźcie z nieba na głos naszych modlitw + mieszkańcy chwały, wszyscy święci Boży, +

z obłoków jasnych zejdźcie aniołowie, + z rzeszą zbawionych spieszcie na spotkanie.

Ref. Anielski orszak niech twą duszę przyjmie, + uniesie z ziemi ku wyżynom nieba, +

a pieśń zbawionych niech ją zaprowadzi + aż przed oblicze Boga Najwyższego.

Niech cię przygarnie Chrystus uwielbiony. + On wezwał ciebie do Królestwa światła. +

Niech na spotkanie w progach Ojca domu + po ciebie wyjdzie litościwa Matka.

Ref. Anielski orszak…

Promienny Chryste, Boski Zbawicielu, + jedyne światło, które nie zna zmierzchu, +

bądź dla tej duszy wiecznym odpocznieniem, + pozwól oglądać chwały Twej majestat.

Ref. Anielski orszak…

Pieśni podczas obrzędu pogrzebu – Procesja na cmentarz

W trakcie wynoszenia trumny z kościoła odśpiewywana jest antyfona “In paradisum” czyli tłumacząc z łaciny: „do raju”. Życzmy zmarłemu, by rzeczywiście było to przejście do raju. Jak wiemy z nauczania katolickiego opartego na Słowie Bożym, oprócz nieba zmarli mogą jeszcze trafić do czyśćca lub piekła. Wiadomo, że w czasie obrzędów pogrzebu rzadko się o tym wspomina, bo poniekąd “nie wypada”, by mówić źle o zmarłym. Dlatego mówiąc o przyszłości stwierdza się, że pewnie poszedł do raju, albo używa się mniej precyzyjnego określenia: “jest w wieczności”, bo owa wieczność może być zarówno pozytywna jak i negatywna. Dlatego pieśń “Niech aniołowie zawiodą cię do raju” lepiej byłoby przeżywać jako modlitwę, żeby się tak stało, a nie jako oczywistą pewność. Bóg Jeden wie, co się wydarzyło w życiu zmarłego i z czym mierzyło się jego sumienie.  

Niech aniołowie zawiodą cię do raju, + a gdy tam przybędziesz, + niech przyjmą cię męczennicy + i wprowadzą cię do krainy życia wiecznego. + Chóry anielskie niechaj cię podejmą + i z Chrystusem zmartwychwstałym + miej radość wieczną.

Pieśni podczas obrzędu pogrzebu – W drodze na cmentarz…

gdy trumna jest w karawanie, a żałobnicy podzieleni na bliższą i dalszą rodzinę – jedni są przed karawanem, a drudzy za karawanem, wyśpiewujemy Psalm 116. W tłumaczeniu Biblii Tysiąclecia ma on bardzo wymowny tytuł: “Dziękczynienie uratowanego od śmierci”. Rzeczywiście, jego treść opowiada wewnętrzne zmagania osoby, która była na skraju unicestwienia. Podobne odczucia ma każdy umierający człowiek. Żegnanie się ze światem, który jest dla nas znany, jest bardzo trudnym doświadczeniem. Słabnące ciało, coraz mniejsze poczucie sensu obecności w tym widzialnym świecie, stawiają nas wobec pytań, po co istniejemy i co będzie później.

Czy idziemy w kierunku pustki, zatracenia i wszechogarniającej ciemności, czy raczej idziemy do Kogoś? Wierzący wie, że zamykając oczy na ten świat, automatycznie otwiera go na inny. Chociaż przejście nie jest przyjemne, cel podróży zdecydowanie rekompensuje te trudy. Przejazd albo przejście przez miejscowość – z kościoła na cmentarz – to ostatnia droga zmarłego przez miejsce, które było środowiskiem jego życia. Poniekąd można odebrać to jako pożegnanie z uliczkami po których wędrował, sklepami gdzie kupował potrzebne dla życia produkty, parkami, gdzie chodził na spacery. Ciężko jest zostawić za sobą miejsca życia, jeśli nie pamięta się, że idzie się do jeszcze lepszego sposobu funkcjonowania. Dlatego czytajmy z uwagą poniższy Psalm i przypominajmy sobie, że związanie się z Jezusem jest sprawdzonym sposobem na zwycięstwo ze śmiercią!

Ant. W krainie życia będę widział Boga.

Miłuję Pana, albowiem usłyszał + głos mego błagania. +

Bo skłonił ku mnie swe ucho, + w dniu, w którym wołałem.

Oplotły mnie więzy śmierci, – dosięgły mnie pęta otchłani, + ogarnął mnie strach i udręka. +

Ale wezwałem imienia Pana: + „Panie, ratuj moje życie”.

Pan jest łaskawy i sprawiedliwy, + Bóg nasz jest miłosierny. +

Pan strzeże ludzi prostego serca: + byłem w niedoli, a On mnie wybawił. 

Wróć, duszo moja, do swego spokoju, + Bo Pan dobro ci wyświadczył. +

Uchronił bowiem moją duszę od śmierci, + oczy od łez, nogi od upadku. +

Będę chodził w obecności Pana + w krainie żyjących.

Chwała Ojcu i Synowi, + i Duchowi Świętemu, +

Jak była na początku, teraz i zawsze, + i na wieki wieków. Amen.